Innovatie is het antwoord op bezuinigingen

De bezuinigingen op de rechtsbijstand zijn stom. Zo, dat is eruit. Nu de volwassen reactie. Als er iets belangrijk is, dan is het wel toegang tot het recht. Een rechtsstaat mag zich zo niet noemen als mensen hun recht niet kunnen halen. Die toegang tot het recht is in gevaar door de bezuinigingen. Kunnen advocaten hun cliënten ook op een andere manier helpen? Innovatie is het antwoord op de bezuinigingen.  

Er valt niet meer te bezuinigen

Ik sprak laatst een advocaat uit de sociale advocatuur, die vertelde dat ze 3 euro per uur had verdiend in een echtscheidingszaak. Deze zaak was op toevoegingsbasis vergoed. Of de advocaat het allemaal wel zo efficiënt gedaan heeft, kan ik niet beoordelen. Maar ik geloof haar en ik bewonder het enorm dat ze die cliënten heeft geholpen uit de ellende te komen. Daar valt echt niet nog meer op te bezuinigen, minister Dekker.

We moeten ons kapot schamen

En toch is dit wat er gebeurt: in steeds minder rechtszaken krijgen rechtzoekenden een tegemoetkoming van de overheid. Dus moeten ze het zelf betalen en dat kunnen ze niet, dus halen ze hun recht niet, ook al hebben ze het nog zo. In een rijk land als het onze moeten we ons kapot schamen als de financiële drempel zo hoog is dat mensen zonder geld geen toegang hebben tot de rechtspraak.

Innovatievere manieren om cliënten toegang tot recht te geven

En toch: moet en kan de staat de toegang tot het recht ongelimiteerd financieren? Of kunnen advocaten zelf ook meer doen om rechtzoekenden efficiënter te helpen? Het is gevaarlijk (en pedant) om vanaf de zijlijn impliciet te beweren dat de advocaat zijn werk niet goed organiseert. Dat kan ik ook helemaal niet zeggen. Maar wat ik wel durf te beweren, is dat er innovatievere manieren zijn om cliënten te voorzien van toegang tot het recht.

Inspirerende pitches

Tijdens het Innovative Justice Forum van het HiiL, vorige maand in Den Haag, heb ik 12 inspirerende pitches gezien van innovaties in het rechtssysteem die allemaal in meer of mindere mate terug te brengen zijn op het vergroten van de toegang tot het recht. Negen van die innovaties komen uit Afrika. In mijn bijdrage voor Advocatie schreef ik er ook over.

Voorbeelden van innovaties die toegang tot het recht vergroten

• HeLawyer (Benin): telefoonnummer en app waarmee men voor 3 euro per gesprek juridische hulp krijgt. Essentieel in een land met 200 advocaten op 10 miljoen inwoners.
• Nkola (Oeganda): app die werknemers informeert over hun arbeidsrechtelijke positie.
• Baobab (Zuid-Afrika): Tutorials over allerhande juridische onderwerpen. ‘Hoe stel je een testament op’, of ‘Wat moet je doen als je bij een auto-ongeluk betrokken raakt?’
• Crime Sync (Sierra Leone): Systeem waarin politie, advocatuur en rechterlijke macht, betrouwbare informatie kunnen delen en uitwisselen. Hierdoor vertrouwen de deelnemers het rechtssysteem weer, zeventien jaar na de burgeroorlog.

Minder afhankelijk van de grillen van de overheid

Of deze voorbeelden letterlijk te vertalen zijn naar de Nederlandse praktijk? Ik vermoed van niet. Maar ze inspireren hopelijk wel, al is het maar omdat ze betrekkelijk eenvoudig te realiseren zijn, en vooral omdat ze inspelen op de behoefte van rechtszoekenden. Ik hoop echt dat de betrokken, hardwerkende advocaten die last hebben van de bezuinigingen van Dekker, hun energie in vernieuwende dienstverlening kunnen steken. Innovaties waarmee ze hun minder vermogende cliënten kunnen helpen met het oplossen van juridische problemen. Kan het, meer mensen toegang tot het recht verlenen en tegelijk minder afhankelijk zijn van de grillen van de overheid? Ik hoop en denk het wel.